Motorcrossdorp Boekel

Door Jef Verhoeven.
Boekel heeft een lange geschiedenis als het om motorcross gaat. In de letterlijke zin sinds mensenheugenis. Ook vandaag is het nog een populaire sport die door velen bedreven wordt en door nog veel meer mensen gevolgd wordt. In de loop van de tijd heeft Boekel tientallen actieve motorrijders gekend, van pure hobbyisten tot professionals. Vooral in de jaren ‘70 en ‘80 van de afgelopen eeuw waren er vele hoogtepunten, maar ook tragische dieptepunten. Om de hele geschiedenis van het crossen in Boekel te beschrijven, zijn er meerdere ‘Wanmeules’ nodig. Dat laat ik graag aan anderen over, die meer kennis en betrokkenheid hebben. Heel veel is in de jaren ‘80 al eens in detail beschreven door Tijn Meulemeesters, in een 50 A4-pagina’s tellend boekje, dat in de Heemkamer ter inzage is. [1].
Dit artikel gaat over de periode daarvóór, de begintijd van de georganiseerde motorcross in Boekel. Een tijd die bij sommigen nog wel in het geheugen ligt, maar steeds verder vervaagt, of juist kleuriger wordt. Hoe langer terug, we hebben het dan over 60-65 jaar geleden, hoe mooier. Ook worden de verhalen steeds sterker. In liefhebberskringen vallen vroeg of laat steeds de namen van Jan Clynk en de gebroeders Dirks, en de heldendaden die ze verricht hebben. Ik heb het eens uitgezocht. In Boekel hebben ze vaak gereden, maar in de hoogtijdagen nooit een wedstrijd van enige importantie gewonnen; elders wel maar niet in Boekel.

Fascinatie voor het crossen
Waar kwam die fascinatie voor het crossen vandaan, niet alleen in Boekel, maar in de hele regio? In de jaren rond de Tweede Wereldoorlog waren motoren belangrijk, vooral op het platteland met zijn onverharde, moeilijk berijdbare wegen. Fietsen was op veel plaatsen bijna geen doen, auto’s waren er weinig en vaak was toch haast geboden. Een bekende verschijning was dokter Verbeek uit Gemert, die in een deel van Boekel de medische zorg waarnam en alle huisbezoeken, vaak nog laat in de avond, per motor (Harley-Davidson) aflegde, en daar ook nog mee ging crossen, zelfs al vóór de Tweede Wereldoorlog.
Motorrijden, en dan vooral terreinrijden, fascineerde velen. Er werden de raarste dingen in elkaar geknutseld, van veredelde bromfietsen tot gestripte legermotoren. Het was een hobby, die veel onderhoud en zelfwerkzaamheid vergde, en niet te vergeten veel kostte. Sponsoren waren dun gezaaid. Het was logisch dat ze onder elkaar wedstrijden gingen houden, en het gevolg daarvan was dat ze dit in clubverband gingen doen.

MOVA
Op 5 augustus 1948 werd in café Van Zon (Kerk-straat 1, Boekel) een club opgericht met de gemakkelijk in het gehoor liggende naam MOVA, afgeleid van Motorclub Opgericht Vijf Au-gustus. Voorzitter en drijvende kracht werd de gemeentesecretaris Jan Jans. De eerste jaren bleven de activiteiten bescheiden, maar in 1953 hadden ze een financiële meevaller. Een aantal bekende rijders vroegen om een wedstrijd mee te mogen doen bij wijze van training. Elders was er toevallig geen wedstrijd en het circuit in Boekel sprak aan. Ze brachten duizenden toeschouwers mee. In 1954 organiseerden de MOVA een grotere wedstrijd met deelname van Hennie Rietman uit Doetinchem, de absolute ster van het Nederlandse motorcrossen. Rietman won. Er waren 20.000 toeschouwers op af gekomen, een ongekend aantal, wat de MOVA een flinke financiële buffer gaf. Ze zetten de clubstructuur om in een stichting, wat het bestuur meer armslag gaf; het hoefde dan geen rekening te houden met wensen van eventuele lastige leden. Ze pakten het ambitieus aan.
Het jaar daarop investeerden ze in startgelden voor aankomende en al gevestigde internationale renners. Weer won Rietman, maar dat was voorlopig het laatste Nederlandse succes in Boekel. Weliswaar waren de Nederlandse Jan Clynk en de gebroeders Dirks in opkomst en waren zij de publiekslievelingen, maar in de hoogtijdagen van de motorcross in Boekel was het hoogste podium een Zweedse en Engelse aangelegenheid.

Circuit de Arendnest
De reputatie van Boekel als organisator schoot de hoogte in. Dit was te danken aan het circuit dat bekend stond onder de naam van het nabij gelegen buurtschap de Arendnest.
Motorcross was vooral een regionale sport, van het platteland, en meer specifiek van de hogere zandgronden van Zuidoost-Nederland en van de Achterhoek en Overijssel. In natte en vette klei was crossen geen doen. In Boekel was veel zand, zelfs diverse soorten, waaronder stuifzand van het fijnere soort waarin de wielen wegzakten, en dat daarna onmiddellijk weer dicht slibde. Het circuit had nog meer. Het was lang, soms 2,6 kilometer (het parcours was niet altijd hetzelfde) en vooral zwaar. Heel zwaar en heel moeilijk. Geaccidenteerd, bochtig en met grote hoogteverschillen. Spectaculair was de startbaan, een brede 300 meter lange zandvlakte van fijn geel zand waar de machines vol opengedraaid werden. Dan volgde een flessenhals en bochten die een uiterste concentratie van de coureurs vroegen. Daarna gingen ze, wat in Boekel de ‘béerg’ (bergen) genoemd werd, op. Een steilrand die ver boven de rest van het circuit uitstak. Op het circuit van de Arendnest was de helling niet alleen lang maar ook nog bijzonder steil. Als je halverwege stil viel, kwam je in de problemen. En dan volgde een steile diepe afdaling met twee opties: rijden of vallen. Alleen de echte specialisten wisten er mee om te gaan.

In enkele jaren tijd kreeg Boekel een reputatie onder de absolute Europese toprijders, en dat was ook de wereldtop. Zij wilden persé naar Boekel, niet alleen om acte de présence te geven en het startgeld op te strijken. Nee, hier konden ze echt hun kunnen tonen. Ze wilden Boekel winnen. Het was een van de eerste grote wedstrijden van het seizoen. De MOVA had beslag weten te leggen op de tweede paasdag als wedstrijddatum. Dat was zowel een vloek als een zegen. De zegen: het was een feestdag en in het toen nog erg kerkelijke Nederland telde dat. Iedereen was vrij en wilde na de strikte zondagsrust van eerste paasdag wel eens wat ontspanning. De vloek: nadeel was dat het een zwevende datum was. Het kon variëren van een koude maartse dag tot een warme dag eind april, en de net ingevoerde grand-prixwedstrij-den, toen 5 à 6, waren altijd op zondagen en over het seizoen verdeeld. Die telden voor het wereldkampioenschap; voor het eerst in 1957. Bill Nillson uit Zweden was de eerste wereldkampioen. In 1956 werd het nog Europees kampioenschap genoemd; toen was Leslie Archer over hetzelfde aantal wedstrijden op vrijwel dezelfde circuits ‘slechts’ Europees kampioen. In Boekel is nooit een grand prix verreden. In de glorietijd van Boekel als organisator, wonnen Archer en Nillson ieder twee keer. De sportpers kwam superlatieven tekort om Boekel te loven om de organisatie en de spectaculaire wedstrijden.

Hoogtijdagen
De absolute topjaren voor Boekel waren de tweede helft van de jaren 1950. Het publiek kwam massaal naar Boekel, en de kas raakte vol, wat ook nodig was om het hoge niveau vast te houden. Op de wedstrijddagen begon het publiek al vroeg toe te stromen via de diverse toegangs-wegen, vooral over de verharde weg van Boekel naar Handel. Maar ook via de Peelstraat en de Berkhoek, toen nog zandwegen. De organisatie had op alle toegangen controle- en kaartverkoopposten ingericht, maar kon niet verhinderen dat vanwege de dichte begroeiing vooral kinderen door de afzetting slipten. Voor kinderen was een bijkomende attractie het verzamelen van weggegooide statiegeldflesjes, waarmee ze een zakcentje opstreken. Het merendeel van de toeschouwers kwam per fiets of bromfiets. Het waren nog sobere tijden en auto’s lagen nog buiten het bereik van de meesten. Nog een groot verschil met tegenwoordig: allen kwamen in hun beste pak of jurk, en naargelang de temperatuur ook nog met hoed, sjaal en overjas. Vrijetijdskleding was nog een onbekend fenomeen. Men had werkkleding en nette kleding voor zondags; meer smaken kende men niet.
Op het circuit zocht het publiek vooral de plaatsen op waar spektakel verwacht kon worden. Met name bij de start stond het rijen dik. Voor de 125 en 250cc manches was de interesse niet echt groot, behalve bij de familie en aanhangers van de deelnemers, en bij de diehard-kenners. Het grote publiek kwam voor de ‘zwoar’, de zware 500cc klasse internationalen. Als die zich rond de start begonnen te verzamelen nam de opwinding toe en ook het geluidsniveau van de motoren. Het publiek drong naar voren achter de hekken om maar niets te missen. Genietend werden de geuren opgesnoven. De start was hét spektakel. Als de vlag viel – startschoten hadden weinig zin, die kon niemand horen – stoof het hele veld op volle snelheid naar de flessenhals en de bochten aan het eind van de startbaan.

Sterke zenuwen en een krachtig motorvermogen waren de hoofdingrediënten voor een goede start.
Na de start begon het wachten. De toeschouwers bij de start hadden geen enkel idee over het wedstrijdverloop. Aan het motorgeluid konden ze horen hoe ver de eersten waren. Naarmate het geluid toenam nam ook de spanning toe wie er als eerste de bocht om zou komen en alle hoofden waren een minuut van tevoren al gedraaid. Doorgaans kwamen de koplopers alleen of in kleine groepjes de bocht om en draaiden meteen het gas vol open. Het gros van de renners lag al direct op achterstand vanwege een slechtere start of valpartijen, wat dan weer leidde tot spectaculaire inhaalmanoeuvres.
De Nederlandse azen konden zich zelden in de strijd om de voorste plaatsen mengen, soms was er winst in één van de doorgaans drie manches. Het circuit vroeg te veel van mens en machine, en de buitenlandse toppers hadden, vaak gesponsord door motorfabrikanten, betere motoren en volop reserveonderdelen; uiterst belangrijk in de slijtageslag die het crossen was. Ook andere sponsoren hadden motorcross als middel tot promotie ontdekt, door circuit-, of wedstrijd- of renner-sponsoring. In Nederland bleef dat toen nogal achter. Op Jan Clynk na waren de Nederlands renners op zijn best semiprofs.
De meest succesvolle regionale renner in Boekel was Broer Dirks. Veel andere renners vonden het overigens wel raar dat hij ’s winters ‘droog’ trainde om zijn conditie op peil te houden en verder op te bouwen. Tegenwoordig is het ondenkbaar om dat niet te doen. Tot zover het professionalisme van de jaren 1950.